Baştan hepsi vardı / はじめに、すべてあった

── メッテさんのドキュメンタリー映画では、村上春樹さんの２作目『1973年のピンボール』を訳すに際して、実際に、ピンボールをしに行く場面が出てきます。

Hakkınızda yapılan belgeselde Haruki Murakami'nin ikinci eseri ''1973 yılında tilt oyunu''nu çevirirken sizin de fiilen tilt oyununu oynamaya gittiğiniz sahne var.

メッテ（以下M）はい。

Evet.

── ああいうこと、するんですね。

Öyle şeyleri de yapıyorsunuz.

M: するする。

Tabii ki.

── ただ単に机の上の仕事だけで終わらずに、取材のようなことまで。

Sadece masa üstünde bitmiyor, neyin ne olduğunu yaşayarak anlamaya çalışıyorsunuz.

M: やりますよ。わからないことがあったら。ホステスの仕事も見に行ったんですけど、お店に出勤するときは夜でも「おはようございます」って言うとかね、そういうことがわかってないと翻訳できないし、そういうことは、その場に行ってみないとわからないこと。

Öyleyimdir. Eğer anlamadığım bir şey olursa öğrenmeye giderim. Bir kere barda çalışan kızların işine bakmaya gittim: İşe geldiğinde akşamda olsa ''Günaydın'' diyorlar. Böyle şeyleri anlamadan çeviremiyorum ve böyle şeyleri yaşayamadan öğrenemiyorum. 

── 本を読んで、言葉を学ぶのも重要だけど。

Kitap okuyarak kelimeler öğrenmek de önemli ama...

M: そう、でも、基本的には日本の小説を読まないと。やっぱり本を読むと言葉は強くなる。

Evet, ama temel olarak Japon romanlarını okumak gerek. Kitap okursam kullandığım lisan da güçleniyor.

── 強く。

Güçleniyor?

M: いろんな言葉を知ることができるし、言葉の活きた使い方もわかってくる。すると、言葉は、強くなる。

Türlü türlü kelimeler öğreniyorum ve gerçek hayatta nasıl kullanıldıklarını da anlamaya başlıyorum. Böylece kullandığım lisan güçleniyor.

── 村上春樹さんを翻訳するについては、どういう難しさや、どういうおもしろさがあるんですか。

Haruki Murakami'yi çevirmenizin zor yanları ve keyifli yanları nelerdir?

M: 彼の言葉にはリズムが含まれている。

Onun cümleleri ritm içeriyor.

── 村上さんの書く文章に。

Haruki'nin cümlelerinde mi?

M: そうね、だから、最終的にデンマーク語になるまではたぶん１０回くらい‥‥それも実際に声に出して読むんです。

Evet, o yüzden Danimarkacaya çevirirken son haline gelene kadar sanırım 10 kere... hem de sesli okuyorum.

── 音読する。そうすることによって？

Sesli okuyunca ne oluyor?

M: 気持ちがわかってくる。書いた人の。

Duygularını anlamaya başlıyorum yazarın.

── へええ‥‥気持ちですか。

Gerçekten mi? Duygularını mı?

M: 気持ちがわかったうえで、言葉はちゃんとデンマーク語になる。

Duygularını anladıktan sonra kelimeler doğru bir şekilde Danimarkacaya dönüşüyor.

── 心を経由することで、記号が、活きた言葉になるんですね。

Sizin kalbinizden geçince simgeler yaşayan lisana dönüşüyor demek ki.

M: それに、彼の作品には、なんて言ったらいいんでしょう‥‥たくさんの‥‥レイヤー？

Üstüne / Ayrıca onun eserlerinde, nasıl desem... birçok katman var gibi...

── んー、どういうニュアンスでしょう。

Hım, ne anlamda?

M: つまりね、若いときに読んだ印象と、歳をとってから読んだ印象と、ぜんぜんちがう本になると思います。わたしは、そう思うんです。

Yani gençken okuduğumda aldığım izlenim ile yaşlandıktan sonra okuduğum zamanki izlenim tamamen farklı oluyor. Tabii kanımca.

── あ、その実感はあります。自分はデビュー作の『風の歌を聴け』を何度か読んでいますが、そのたび、印象にのこる部分がちがうような気が。

Evet, bana de öyle bir izlenim bıraktı. Haruki'nin ilk eseri ''Rüzgarın şarkısını dinle''yi şimdiye kadar birkaç kere okudum ama her okuduğumda farklı kısım aklımda kalıyor.

M: あとは、これもわたしの考えですが、『世界の終りとハードボイルド・ワンダーランド』からは、レイモンド・チャンドラーの音が聞こえる。チャンドラーのやり方、チャンドラーの考え方。そういうものを、感じる気がする。

Bir de bu da benim düşüncem ama ''Haşlanmış Harikalar Diyarı ve Dünyanın Sonu'' eserinden Raymond Chandler'in sesini duyuyormuş gibi hissediyorum. Raymond'un usulu, Raymond'un düşünceleri... öyle şeyler hissediyorum.  

── ああ、訳してらっしゃいますもんね。

Aa, Haruki onun eserini çevirdi, değil mi?

M: そう。村上さんは７冊、翻訳してる。

Evet, Haruki Reymond'un 7 eserini çevirdi.

── 誰かの文章を翻訳するっていうこと自体が、自分の文章にも影響を及ぼすんでしょうね。

Birinin cümlelerini çevirmek, kendisinin cümle yapısını da etkiliyordur herhalde.

M: そう、そう思う。

Evet, öyle düşünüyorum.

── じゃ、村上さんの小説をずっと訳してきたメッテさんには、どういう影響が及んでいると思いますか？

Öyleyse Haruki'nin eserlerini uzun zamandır çeviren size, ne gibi etkileri olduğunu düşünüyorsunuz?

M: わたしの母が、わたしに聞きました。「もし、村上の本がなかったら、あなたは、どういう人になりましたか」

Annem bana sormuştu: ''Eğer Haruki'nin eserleri olmasaydı, sen nasıl bir insan olurdun?'' diye.

── ええ。

Öyle mi?

M: もう、わからないですよ。こんなに同じ作家の作品を翻訳してれば、それはもうすでに、わたしのアイデンティティの一部だから。

Bilemiyorum. Aynı yazarın eserlerini bu kadar çok çevirdikten sonra bir bakıma benim kişiliğimin bir kısmı oldu artık.

── ２０年ですものね‥‥。どうして、そんなにも長く続いていると思いますか。

20 yıl değil mi, ne inanılmaz! Bunu bu kadar uzun sürdürebilmenizi sırrı nedir sizce?

M: やっぱり、村上の作品を愛しているから。こんなに続けるためには、その人の作品を愛してなければ無理です。

Tamamuyla / Her şeyden önce Haruki'nin eserlerini sevdiğim için. Onun eserlerine aşık olmadan bu kadar devam edebilmek mümkün değildir.

── そうなんでしょうね。

Hakılsınız.

M: 仕事としてはできると思う、別に好きでもなんでもなくたって、一応。でも、愛してないとよい翻訳にならない。だって２年です。その本と一緒の時間は。

İş olarak çeviri yapabilirim, sevmesem bile. Fakat sevmediğim sürece iyi çeviri yapamam. 2 senemi alıyor, o eser ile beraber geçirdiğim zaman.

── ましてや「嫌いだったら」無理ですねえ。

Fazla söze gerek yok, ''sevmiyorsanız'' mümkün değil...

M: わたしはもう１６冊くらい訳しています。昨日、数えたんです。

Ben bugüne kadar 16 eseri çevirmişim, dün saydım.

── わあ（笑）。

İnanılmaz!

M: ただ、それは『1Q84』を３冊としてる。

Fakat, ''1Q84'' eserini 3 kitap saydım.

── じゃ、『ねじまき鳥クロニクル』も３冊。

O zaman ''Zemberek Kuşunun Güncesi'' de 3 kitap sayılmalı.

M: でも、いいでしょう？ 村上さんの本は１冊１冊が太いですから。

Olmaz mı? Haruki'nin o eserleri çok uzun çünkü. 

* bu iki eser, Japonya'da 3 cilt olarak yayınlandı.

── ドキュメンタリーでは、村上さんの処女作の『風の歌を聴け』と、２作目『1973年のピンボール』の合本を翻訳されていましたね。

Belgeselinizde Haruki'nin ilk iki eseri ''Rüzgarın şarkısını dinle'' ve ''1973 yılında tilt oyunu''nun birlikte basıldığı bir kitap çeviriyordunuz.

M: そう。

Evet.

── 村上さんが最初期に書いた２作品を、めぐりあわせで、だいぶ後になって訳しているわけですが、そのことは、どうですか。

Haruki'nin ilk yazarlık döneminde yazdığı iki eserini, kaderin bir cilvesiyle oldukça vakit geçtikten sonra çevirdiniz. Bunun hakkında ne düşünüyorsunuz?

M: むかーしむかしに読んだとき、なぜか、おもしろいと思わなかったです。

Bir hayli zaman önce okuduğumda nedense pek ilginç gelmemişti.

── へえ。

Öyle mi?

M: 村上さんの本をたくさん訳した後、いま、もういちど翻訳のために読んだら、とっても、おもしろかった。

Haruki'nin eserini epey çevirdikten sonra tekrar çevirmek için okuyunca oldukça ilginç geldi.

── ああ、そうですか。やっぱり、自分の歳や経験と関係あるんですかね。

Anladım, belki sizin yaşınız veya deneyiminiz ile alakalıdır...

M: うん、そうかもしれない。だから、もし、昔に読んでおもしろくなかった本でも、あらためて読んでみたら、おもしろいって思うかもしれない。

Evet, öyle de olabilir. O yüzden eskiden okuduğumda ilgimi çekmeyen eserleri bile yeniden okuyunca ilginç gelebilir.

── 読む側の人生にも関わってくるのかな。物語とか、読書って。

Kitaptan neler hissedildiği okurun kendi yaşadıkları ile de şekilleniyor belki de.

M: わたし、はじめの２冊を訳してみたら、村上さんがやってきたことだとか、いまやっていることが、ぜーんぶ、ここに入っていると思った。村上さんを特徴づけるものとか、アイディア、キャラクターのつくり方、すべて、ここにあったんだって。

İlk iki eserini çevirince Haruki'nin bugüne kadar yaptıkları ve şu an yapmakta olduğu her şeyin burada bulunduğunu düşündüm. Onun özellikleri, fikirleri, nasıl karakterler oluşturduğu filan... hepsi oradaydı.

── 世界的な作家になっていく村上さんの、核になるようなものは、２９歳の処女作執筆当初から、あった。

Dünyaca bilinen yazar, Haruki'nin özünü oluşturan şeyler 29 yaşında yazdığı ilk eserden bulunuyordu.

Rüzgarın şarkısını dinle /
1969 yılında tilt oyunu'nun
Danimarkaca verziyonu

M: そう感じる。ぜんぶそろってる。
Öyle hissediyorum. Hepsi orada.

── そのことを聞いたら、もういちど、読んでみたくなりました。

Bugün anlattıklarınızı dinleyince tekrar okumak istedim.

M: 村上春樹は、はじめから、まだひとつも本を書いてないころから、素晴らしい作家だった。村上さんの言葉に向き合いながら、そのことをずっと、実感していました。

Haruki Murakami, ilk baştan, daha hiçbir kitap yazmadığı zamanlarda bile muhteşem yazardı muhtemelen. Haruki'nin metinleri ile her karşılaşmamda bunu hissediyorum.

（おわります）

2019-10-21-MON

(Son / 21 Ekim 2019)

出典 / Kaynak

10 sene filan önce Kushimoto'daki bir törende tanıştığım Vaner bey sağolsun, yazdıklarımı okuyup zahmet demeden düzeltti. Düzelttiği yerler pembe ile yazdım. Bana öğrenme fırsatını verdiği için ona çok minnettarım.