Haiku

2009.04.09

Dün TÖMER'in web sitesinden ''Yeni Hitit3'ün örneklerini indirdim. Web sitesine göre nihayet 15 Martta yeni öğretim seti çıkmış. (2007 yılında ben Türkiye'deyken de yeni kitaplar çıkar çıkar dediler de geçen ay çıkmış... ) Ve örneğin sayfasında ''Japonya'nın Şiir Geleneği: Haiku'' başlıklı bir metni bulup şaşırdım. Metin şöyle. Konuşma biçiminde yazılmış.
　きのう、トメル（アンカラ大学が運営する語学学校）のウェブサイトから“イェニ・ヒティット3”の見本をダウンロードしました。ウェブサイトによると、やっと3月15日に新しい学習セットが出たようです（2007年、わたしがトルコにいるときにも新しい本が出る、出ると言われていましたが、先月出たみたい・汗）。そして、見本ページで『日本の伝統詩：俳句』というテキストを見つけて驚きました。テキストはこう。会話調で書かれています。

Serkan: Gazetedeki haberi gördün mu? ''Japonya'nın en önemli Haiku Ödülü'nü Yelda Karataş adında bir Türk aldı.'' yazıyor. (*benim araştırmama göre ''en önemli Haiku Ödülü, Mainichi gazetesi tarafından düzenlenmiş ''Mainichi Haiku Taysoğ'dur.)
セルカン：新聞のニュースを見たかい？　「日本の一番重要な俳句大賞をYelda Karataş/イェルダ・カラタシュという名前のトルコ人が受賞した」って書いているよ。（※わたしの調べたところによると、“一番重要な俳句大賞”とは、毎日新聞が主催している“毎日俳句大賞”です）

Pelin: Haiku'yu daha önce duymuştum. Japon şiiri galiba değil mi?
ペリン：俳句って以前に聞いたことがあるわ。日本の詩じゃなかったかしら。

Serkan: Evet. Haiku'nun açıklamasını da yapmışlar gazetede. Haiku, yaklaşık 500 yıllık bir Japon edebiyat sanatıymış. En basit tanımı ile üç mısralık kısa şiir demekmiş. 3 mısra ve 17 Japon karakterinden (veya heceden) oluşmalı, bu 17 hecenin mısralara dağılımı 5-7-5 olmalıymış örneğin. Klasik Haiku'da mutlaka mevsimsel bir öge, tabiattan bir parça veya anlık bir duygunun betimlenmesine yer verilmesi gerekiyormuş, günümüzde ise her konuda Haiku yazılabiliyormuş.
セルカン；そう。俳句の説明もしているよ、新聞で。俳句は約500年続く日本文芸だって。最も基本的な定義は3行からなる短い詩。3つの行と17の日本語の言葉から（あるいは音節から）構成され、その定型は17の音節が行によって5-7-5にならなければならない。規定の定型に従った俳句では、必ず季節の要素（季語）、自然を言い表す部分、あるいは瞬間的な心情を描写しなければならない。現在でも、あらゆるテーマで俳句は詠まれているんだって。

Pein: Çok enteresan. Peki hangi şiirle kazanmış bu ödülü, onu da yazıyor mu?
ペリン：とても興味深いわね。それでどの詩が受賞したの、それも書いている？

Serkan: Evet, dinle bak:
Ne kadar yakın ölüme
Unutlumaz çocukluğumun
Ağır çiçekli ıhlamur ağacı
セルカン；うん、じゃあ聞いて。
なんと近き死　忘れられない　子どもの頃の　花咲くシナの木

Pelin: Normal şiirden farklı biraz.
ペリン：普通の詩とは違うわね、ちょっと。

Serkan: Evet, Haiku yazmak şiir yazmaktan daha zormuş. Şair Haiku'yu anlatırken diyor ki: Haiku'da imge kullanamıyorsunuz Nesneyi anlatacaksanız o nesnenin kendisini söylemek zorundasınız. Normal şiir gibi metafor ve simgeler kullanamıyorsunuz.
セルカン：そうなんだ。俳句を詠むことは詩を書くことより、さらに難しいらしい。俳人は俳句を説明するとき、こう言うんだ：俳句においてはイメージを使えない。事物を説明するとしたら事物の身になって詠まなければならない。通常の詩のようにメタファー（隠喩）やイメージは使えない。

Pelin: Başka örnekleri var mı?
ペリン：他にも参考になる詩はある？

Serkan: Var. Haiku'nun ustası olarak kabul edilen Matsuo Baso'dan da bir örnek vermişler:
Şu büyük meşe ağacı
Açan çiçeklere kayıtsız
Daha soylu
樫の木の　花にかまはぬ　姿かな
(Ses: Kaşi no ki no Hana ni kamawanu Sugata kana)
（……と思われます。直訳すると「その大きな樫の木は　咲く花を意に介さず　いっそう威風堂々と」といった感じ？）

Bir tane daha var:
Sallanıp durur
Sarmaşıkların sardığı köprü
Hayatımız gibi
桟橋（かけはし）や　命をからむ　蔦葛（つたかずら）
(Ses: Kakehaşi ya İnoçi o karamu Tutakazura)
（…でしょう、おそらく。直訳すると『すがり留まる　蔦葛が巻きつく架け橋（の様は）　われらが命のごとき』……スミマセン、拙訳です・汗）

Pelin: Çok güzel. Haiku, görülenleri ve hissedilenleri kısa ve etkileyici biçimde yansıtıyor. Bir görme biçimi sanki. Sıradan olaylar içinde bir ''an''ı yakalayıp onu anlatıyor.
ペリン：とっても素敵。俳句は、見られたもの、感じられたことを短く印象的な方法で映し出しているわ。視覚的なスタイル（写生的）なのね。1行から出来事のなかにある一瞬を捉えて、それを表現しているわ。

Serkan: Evet, incelikle işlenip okuyucuya sunulan ve Japon yazınında önemli yere sahip Haiku'nun bu özelliği de onu diğer şiirlerden ayırıyor.
セルカン：そう。機微によって潤色し、詠む人に差し出される、日本文芸において重要な位置を占める俳句は、この特徴が他の詩歌とも異なるんだ。

*****************************************************
Genelde herkes Haiku okumaz. Ben de öyle. Ama bazen televizyonda Haiku programını izliyorum. Eğer Haiku okuyabilsem değişen mevsimi, değişen manzarayı daha iyi hissedebilmeliydim. Günümüzün içinde var olan küçük küçük şeylere fark edebilmeliydim... Haiku, yüreğimizde resim yazmak gibi... Her gün böyle resim yazabilirsem hayatım daha neşeli olabilir de...
ふつう、みんな俳句は詠みません。わたしもそう。でも、ときどきテレビで俳句番組を見ています。もし、俳句を詠むことができたなら、変わりゆく季節を、変わりゆく眺めをもっと感じられたはずです。毎日の中に存在する小さな小さな出来事に気づけたはず。俳句は、心で絵を描くごときもの。毎日そんなふうに絵を描けたら、人生はもっと楽しくなるんだけど……。